یک عادت معمول برای ما این است که به همه انواع خودروهای سنگین می‌گوییم «کامیون». حال اینکه انواع خودروهای سنگین دسته‌بندی خود را دارند و هر کدام براساس کارایی و کاربرد، بدنه، شاسی، وزن و ابعاد دسته‌بندی می‌شوند. در واقع همان اندازه که یک سوپر کار با یک خودروی آفرودی متفاوت است، انواع خودروهای سنگین نیز تفاوت دارند. در ادامه به معرفی انواع ماشین سنگین و کاربرد و کارآیی آنها می‌پردازیم.
گفتیم که ماشین‌های سنگین بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. در واقع باید گفت، تنها نوع کاربری یا نوع شاسی این ماشین‌ها ملاک تقسیم‌بندی دقیق و کاملی نیست. انواع روش دسته‌بندی ماشین‌های سنگین شامل موارد زیر می‌شود:
انواع خودروی سنگین یا انواع کامیون بر اساس این نوع دسته‌بندی در مکان‌های مختلف و برای کاربرد‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع ماشین‌های سنگین بر اساس شرایط و توانایی باربری عبارتند از:
وانت را باید کوچکترین وسیله باربری دانست. البته وانت‌بارها در دسته ماشین‌های سنگین قرار نمی‌گیرند اما نوعی وسیله بابری موتوری‌اند و به همین دلیل در این دسته‌بندی قرار داده می‌شوند.
وانت نیسان را نیز نمی‌توان یک خودروی سنگین ندانست. این خودرو در واقع یک وانت بار بزرگ‌تر است. حتی وانت نیسان‌های دارای شاسی قوی نیز همچنان خودروی سنگین نیستند اما وانت بارها در بین ماشین‌های باربری قرار می‌گیرند. اغلب وانت نیسان‌ها توانایی حمل دو تن بار را دارند.
انواع ماشین باربر که توانایی حمل بار با وزن 3 تن تا حداکثر 6 تن را دارند، کامیونت یا خاور نامیده می‌شوند. خاورها، ممکن است مسقف باشند یا روباز. برای رانندگی این ماشین سنگین نیاز به گواهینامه پایه دو است. نکته مهم اینکه خاور، در واقع نام یک برند است که در ایران به‌عنوان نام این مدل کامیون به‌کار می‌رود.
در این نوع خودرو، اتاق راننده و اتاق بار روی یک شاسی واحد قرار می‌گیرد. ون‌های باربری را نیز باید در دسته وسایل باربری موتور قرار داد تا ماشین‌های سنگین، چرا که وزن وسیله نقلیه و ظرفیت حمل بار این نوع خودرو معمولا بیش از 3.5 و کمتر از 5 تن است.
این وسیله شبیه به ون باربری است با این تفاوت که مجموع وزن خودرو و ظرفیت حمل بار آن بین 5 تا 6 تن است.
کامیون‌هایی که تنها یک محور و در بخش انتهای خود دارند در این دسته قرار می گیرند. ظرفیت حمل بار در این نوع کامیون نهایتا 10 تن است. به این نوع کامیون باربر کامیون 10 تن، کامیون 6 چرخ و کامیون تک نیز گفته می‌شود. طول کامیون‌های تک محور بین 5.7 متر الی 6 متر است.
کامیون‌هایی که در بخش انتهایی خود دو محور دارند. به این نوع ماشین سنگین کامیون جفت، کامیون 15 تن و کامیون 10 چرخ نیز می‌گویند. ظرفیت حمل بار این نوع کامیون حداکثر 15 تن است. طول کامیون جفت محور نیز حدود 7 متر است.
تریلی‌ها بزرگ‌ترین ماشین‌های بارکش موتوری موجودند که دارای یک بخش کشنده و یک بخش بارکش هستند. این دو بخش از هم جدا می‌شوند. بخش کشنده که اتاق راننده و موتور و گیربکس و اجزای فنی دیگر را در خود جای می‌دهد، کله‌گی یا اسب تریلی نیز نامیده می‌شود.
بخش بارکش تریلی نیز دو نوع تک‌محور و دومحور دارد و اینکه کشنده تریلی قادر باشد که بارکش تک‌محور یا دو محور را حمل کند متفاوت است. میزان باری که تریلی‌ها می‌توانند حمل کنند با توجه به نوع کشنده و بارکش بین 15 تا 25 تن است. تریلی‌ها خود انواع مختلفی دارند که دسته‌بندی‌شان براساس نوع بارکش صورت می‌گیرد. تریلی کفی، تریلی لبه دار، ترانزیت و … از انواع تریلی‌ها هستند.
در نظر داشته باشید که این دسته‌بندی بر اساس میزان باری که ماشین‌های باربری مختلف (از نظر وزنی) می‌توانند حمل کنند صورت گرفته است.
این عنوان را می‌توان به‌نوعی تقسیم‌بندی انواع کامیونت و تریلی بر اساس نوع اتاق‌شان دانست. این انواع و دسته‌بندی عبارتند از:
اگر حداکثر ارتفاع دیواره مقاوم بخش بارکش کامیونت 1.5 میتر باشد، به آن کامیون اتاق‌دار می‌گویند. به این معنی که ارتفاع دیواره اتاق بار از کف تا انتها حدود 1.5 متر است. این نوع ماشین از انواع خودروی سنگین، پرکاربردترین نوع کامیون در صنعت حمل و نقل ایران است.
به انواع کامیون یا خاور یا تریکی که ارتفاع دیواره مقاوم اتاق بار آن از کف 80 سانتی‌متر باشد، کامیونت لبه‌دار می‌گویند. (ارتفاع دیوار بارکش این نوع کامیون تقریبا نصف کامیون‌های اتاق‌دار است.) اگر دیواره کناری اتاق بار قابلیت باز و بسته شدن داشته باشد به نوع کامیونت از انواع ماشین سنگین بغل باز یا بغل‌دار می‌گویند. انواع کامیونت، خاور یا تریلی لبه‌دار بغل‌باز شو برای بارگیری‌های لیفتراک بسیار کاربرد داشته و مناسب هستند.
در این نوع کامیونت، بارکش معمولا با یک تیغه یا دیواره جداکننده به دو یا چند بخش مجزا تقسیم می‌شود. این جداسازی به حمل بارهای مختلف به‌صورت همزمان کمک می‌کند.
کامیونت‌هایی که بخش بارکش آنها دیوار و حفاظ ندارد. این نوع کامیون که برای حمل خودروهای سنگین، دستگاه‌های بزرگ صنایع مختلف به‌کار می‌رود در دسته تریلی‌های قرار دارند و بار آنها معمولا لیفتراک بارگیری می‌شود.
کامیونت‌هایی که بارکش آنها دارای سقف است و بار در آن محفوظ می‌ماند را کامیونت سقف‌دار می‌نامند. این نوع کامیون برای جابجایی کالاها و بارهای حساس و مهم که نیاز به مراقبت بیشتر دارند مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این نوع ماشین باربر از انواع خودروی سنگین، کامیون مسقف نیز گفته می‌شود.
یکی از معمول‌ترین کامیونت‌های باربر است که بخش بارکش آن یک یخچال بزرگ با قابلیت تنظیم دما است. کامیونت‌های یخچال‌دار در دسته کامیون‌های مسقف قرار می‌گیرند و برای حمل انواع مواد قابل فساد (اغلب مواد غذایی) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این نوع کامیونت دارای مخزنی مخصوص حمل مایعات است. از تانکر‌ها برای حمل انواع مواد پالایشگاهی و نفتی مانند بنزین و حتی انواع مواد غذایی مانند شیر استفاده می‌شود. البته انواعی که برای حمل شیر باز و موایعات قابل فساد مورد استفاده قرار می‌گیرند قابلیت حفظ دما را نیز دارند و تانکر آنها از جنس استیل است.
نوعی کامیونت تانکر است با این تفاوت که تانکر آنها مخصوص حمل جامدات شکل‌پذیر مانند سیمان است.
کامیونت‌های میکسر یا مخلوط کن، دارای مخزنی دوارند. این مخزن با گردش و حرکات دورانی قادر به مخلوط کردن (میکس‌کردن) انواع مواد است. مخلوط کردن و آماده‌سازی بتن از اصلی‌ترین مصارف آنها محسوب می‌شود.
از این نوع ماشین سنگین برای حمل مصالح ساختمانی، بارهای فله، خاک، سنگ آهن و … استفاده می شود. کامیونت‌های کمپرسی به دسنگاه کمپرس مجهزند و بار خود را توسط آن تخلیه می‌کنند.
به نوع ماشین باربر دربین انواع خودروی سنگین، تریلی چادری نیز گفته می‌شود. بارکش این نوع تریلی با برزنت پوشیده شده و معمولا در بابری‌های گمرکی و صادراتی و بارهایی که نیاز به پلمپ دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترانزیت کالا از همین نام گرفته شده است.
نوعی تریلی چادری است با بارکش حجیم‌تر که گنجایش بار بیشتری دارد.
به این نوع تریلی هزار چرخ یا ارابه واگن نیز گفته می‌شود. در بین انواع خودروهای سنگین باربر قدرت حمل بارهای بسیار سنگین را دارد. محورهای آن متناسب با میزان بارند و استفاده از آنها برای پیشگیری از وارد شدن وزن بالای بار بر روی جاده و آسیب دیدن آن صورت می‌گیرد.
البته در دسته‌بندی و تقسیم‌بندی انواع خودروهای سنگین، گروهی از ماشین‌های غیرجاده‌ای بزرگ‌تر نیز قرار دارند که به آنها دامپتراک گفته می‌شود. این نوع کامیونها برای انجام عملیات حمل خاک در روی زمینهای ناصاف غیـر همـوار و خارج از محیط آسفالتی طراحی شده اند.
سخن پایانی
در نهایت باید گفت، ممکن است در بین ماشین آلات ساختمانی و عمرانی نام‌های دیگری مانند بولدوزر یا بیل مکانیکی نیز به گوش شما خورده باشد. این تجهیزات در بین وسایل نقلیه یا ماشین‌های سنگین جاده‌ای باربری قرار نمی‌گیرند و بررسی آنها در حوزه‌های تخصصی دیگر انجام می‌شود.
شرکت سفلا دیزل آماده عقد قرارداد جهت هر گونه تعمیر ماشین آلات راهسازی و انواع خودروهای سنگین و … با شرکت ها و ارگانهای مختلف در هر نقطه از کشور در اسرع وقت با کادری مجرب و متخصص می باشد.
آیا ماشین‌های باربری بر اساس نوع موتور و قدرت آن نیز تقسیم بندی می‌شود؟
خیر، این نوع تقسیم‌بندی در بین انواع خودروی سنگین معمول نیست. اما نوع موتور ماشین‌های سنگین بر اساس میزان باری که خودرو قادر به حمل آن است انتخاب می‌شود و باید در این بخش مورد بررسی قرار گیرد.
آیا میزان امکانات و تجهیزاتی که انواع خودروهای سنگین در اختیار راننده قرار می‌دهند به نوع آنها بستگی دارد؟
خیر، امکانات و تجهیزاتی مانند فضای خواب، یخچال یا کول باکس، سیستم‌های ناوبری و … بستگی به برند و کمپانی سازنده کامیونها دارد و ممکن است برای مثال در یک نوع تریلی مسقف محل برخی از این امکانات باشد و در نوع دیگر نه.
قدرت و توانایی یک کامیونت باربر را کشنده آن مشخص می‌کند یا بارکش؟
درجواب این سوال باید گفت، هردو. همان میزان که قدرت موتور و گیربکس موجود در بخش کشنده اهمیت دارد و توانایی حمل بار یک کامیون یا تریلی را مشخص می‌کند، حجم اتاق بار و بارکش یا محورهای آن نیز در این بخش موثرند.
